A agricultura capitalista moderna en guerra contra os labregos do terceiro mundo

SAMIR AMIN (artículo publicado en ”A nosa Terra nº 1103, 6-12 novembro 2003“.***

A agricultura capitalista moderna, na que conviven explotacións privadas de grande escala e transnacionais do agro, está metida nunha guerra a ferro e fouce contra os labregos do terceiro mundo. O estampinazo para esta ofensiva deuno a xuntanza que a Organización Mundial de Comercio celebrara en Novembro de 2001 en Doha (Qatar) e o ataque xa ten producido moitas vítimas, sobre todo entre os labregos do Terceiro Mundo que representan a metade da poboación do planeta.

A agricultura capitalista, organizada segundo os criterios do máximo rendemento do capital investido, ten lugar case exclusivamente en Norteamérica, Europa, Australia e o cono sur de América. Emprega só unhas poucas decenas de millóns de traballadores que xa non se poden chamar labregos. A causa do nivel de mecanización e do extenso tamaño das superficies de explotacións atendidas por un só granxeiro, a súa produtividade oscila entre unha e dúas mil toneladas de cereais por persoa empregada.

Non pode ser máis agudo o contraste desta realidade coa dos tres mil millóns de agricultores que viven do seu trahallo sobre terras de labor que poden se clasificar en dous grandes grupos: un deles participa dos beneficios da revolución verde e ten adubos, insecticidas e sementes melloradas ao tempo que dispón de certo grado de mecanización. A produción por agricultor e ano deste grupo está entre as dez e as cincuenta toneladas de cereais. Na segunda clasificación están os labregos excluídos das novas tecnoloxías que só chegan a unha tonelada de cereal por persoa empregada e ano.

Antes de 1940, a relación entre o segmento máis avanzado da agricultura mundial e o máis pobre era de 10 a 1. Agora chega case a 2.000 a 1. Eis a proba de que de que o avance da produtividade é ben máis desigual nas áreas da agricultura e a produción de alimentos. A maiores, esta evolución provocou a redución a unha quinta parte do que eran hai cincuenta anos os prezos do mercado da alimentación con relación aos da industria e os servizos. A nova crise agrarista é o resultado deste desenvolvemento desigual.

Na modernización sempre coinciden aspectos construtivos, coma a acumulación de capital e o aumento da produtividade, con aspectos destintivos, por exemplo a redución do traballo á condición de obxecto de mercado, a destrución do equilibrio ecolóxico preciso para a reprodución da vida e da produción ou a polarización da riqueza sobre o globo. A modernización non deixa de integrar a algúns, a medida que os mercados en expansión crean emprego e exclúen a outros que despois de perderen os seus traballos no sistema precedente non se dan integrado nas novas listas de emprego. Na fase ascendente, o capitalismo en expansión global integra a moitos e marxina a outros. Hoxe, nas sociedades agrarias do terceiro mundo está a excluir moreas de senté. Os recuperados son relativamente escasos.

No de hoxe, o principio de libre mercado defendido pola OMC para os produtos agrícolas e a alimentación en xeral significa que miles de millóns de agricultores que non están en condicións de facer fronte á competencia están chamados a desapareceren no brevísimo treito histórico dunhas décadas. Que vai ser dese mundo de pobres entre os pobres e que hoxe pasa grandes apuros para se remediar? Aínda na mellor das hipóteses dun crecemento sostido do sete por cento anual, o desenvolvemento industrial a cincuenta anos bista non daría absorbido nin sequera un tercio deste agrarismo en derribo.

En defensa da política de libre competencia para a agricultura, a OMC argumenta que esta reconversión do campo xa se dera na Europa e nos Estados Unidos nos séculos XIX e XX co resultado dunha sociedade urbana industrial e postindustrial rica e avanzada, dotada dunha moderna agricultura con capacidade para alimentar a nación e mesmo para exportar excedentes. Por que non admitir que este modelo podería repetirse hoxe para os países do Terceiro Mundo?

A proposta non contempla dous condicionantes decisivos que fan imposibel a aplicación do modelo. No primeiro porque o actual modelo europeo é a consecuencia de cento cincuenta anos de tecnoloxías industriais de traballo intensivo mentres as novas tecnoloxías requiren moita menos man de obra. Os recen chegados á industrialización dende o terceiro mundo está obrigados á implantación de novas tecnoloxías para poderen competir no mercado global. En segundo lugar. Europa beneficiouse neste proceso do privilexio de poder expulsar os seus excedentes de emprego industrial ás Américas.

Boa parte da esquerda non pon reparos a tese de que o capitalismo resolveu con éxito o problema agrarista. Así o di por exemplo Karl Kautsky no seu famoso A Cuestión Agraria escrito antes da I Guerra Mundial. Os primeiros governos soviéticos asumiron esta idea que serveu de base á modernización agraria mediante a colectivizacíón, con pobres resultados. O importante e moitas veces ignorado é que o capitalismo resolveu o problema na metrópole a costa de xerar un xigantesco conflito agrario na periferia do sistema que só podía ter remedio no xenocidio.

Dentro da tradición marxista, só o Maoísmo comprendeu a magnitude do problema. Os que cualifican ao Maoísmo de desviación agrarista, revelan na súa propia formulación crítica que carecen de capacidade analítica para comprenderen o imperialismo capitalista, que adoitan reducir dentro do discurso xeral sobre o capitalismo.

“O capitalismo resolveu o problema na metrópole a costa de xerar un xigantesco conflito agrario na periferia do sistema que so podía ter remedio no xenocidio”

A NOVA CUESTIÓN DO TRABALLO A poboación urbana representa hoxe a metade dos habitantes do planeta con aproxima damente tres mil millóns mentres o medio rural ocupa a outra metade, por moito que a estatística non se ocupe moito dela.

O estudo dos datos sobre esta outra metade do mundo permitiranos diferenciar entre o que chamaremos clases medias e clases populares. Na situación actual do capitalismo, as clases dominantes quer dicer, os donos formais dos máis importantes medios de produción e os directivos de empresa responsábeis do rendemento desas propiedades representan unha fracción mínima da poboación mundial aínda que a parte que lles corresponde no reparto da renda sexa importante. A esta fracción incorporamos as clases medias, no sentido tradicional do termo: non asalariados, donos de negocios pequenos e medianos e cadros intermedios de empresa.

A parte principal de traballadores dos segmentos modernos da produción fórmana asalariados que ocupan as catro quintas partes da poboación urbana dos países desenvolvidos. Esta poboación divídese alomenos en dúas categorías, cunha extrema entre elas que é recoòecíbel para o observador externo e intensamente vivida na conciencia dos individuos afectados.

Dunha parte están as que poderiamos chamar clases populares estabilizadas, no sentido de que están relativamente seguras dos seus empregos, gracias, entre outras cousas, a unha cualificación profesional que lles confire a capacidade de negociaren coa patronal e están, por conseguinte, organizados en sindicatos de capacidade dispar, segundo o país. En todo caso, este sector ten unha capacidade política que é o cerne do seu poder de negociar.

Están despois as clases populares en precario nas que participan traballadores e traballadoras aviados pola súa escasa capacidade para negociaren como consecuencia da súa escasa cualificación, a súa condición de inmigrantes sen papeis ou a súa raza ou xénero. Tamén incluímos nesta ringla aos non asalariados subempregados e aos pobres con traballos ocasionais.

A partir da información de que podemos dispor dos países ricos e de certos países do Sul (dos que extrapolamos os datos) extraemos as proporcións relativas de cadansúa das categorías que vimos de explicar. Aínda que o centro capitalista ten só 0 18% da poboación do planeta, como, pola súa parte, ten un 90% de poboación urbana, resulta que é solar dun tercio dá poboación urbana do mundo.

As clases populares constitúen dous tercios da poboación urbana do mundo mentres que subcategoría dos que están en situación precaria ocupa dous tercios das clases populares en todo o mundo. Un 40% das clases populares no centro capitalista e o 80% das que están na periferia, pertencen á subcategoria precaria. Noutras palabras: as clases populares en precario representan (polo menos) a metade da poboación urbana do mundo e moito máis aínda na periferia.

A transformación social que caracteriza a segunda metade do século XX pode resumirse nun dato: a proporción das clases populares en precario que era de menos dun cuarto da poboación mundial e hoxe de máis da metade da poboación urbana global, un fenómeno de pauperización que reaparece en escala importante noa centros do capitalismo avanzado.

Porque non hai máis acaído nome que o de pauperización para definir a desestabilización urbana que significa saltar, no tempo de medio século, de menos de 250 millóns de cidadáns urbanos en precario a más de mil cincocentos millóns, nunha taxa de aumento que supera tanto a expansión económica coma o aumento da poboación ou o mesmo proceso de urbanización.

A nova lingua dominante non pode ignorar este fenómeno, como o demostra a desiderata combatir a pobreza, lugar común dos programas de goberno en en todo 0 mundo. Claro que apresentan esta pobreza como un feito empírico, ora na crudeza das liñas de pobreza denunciadas polos indicativos parciais da renda, ora indirectamente por medio dos índices compostos (coma os de desenvolvemento propostos no Programa de Fomento das Nacións Unidas), máis sen entraren nunca na lóxica ou nos mecanismos que producen esta pobreza.

PORCENTAXES POR CLASES DA POBOACIÓN URBANA MUNDIAL

	Centro	Periferia	Mundo
Ricos e clases medias	11	13	25
Clases populares	24	54	75
Estabilizados	13	11	25
En precario	9	43	50
Total	33	67	100
Poboación (millóns)	1.000	2.000	3.000

Samir Amin dirixe o Foro do Terceiro do Mundo con sede en Dakar. De a pouco publicou Espectros do Capitalismo, Crítica das tendencias Intelectuais Contemporáneas e Capitalismo Obsoleto. A "Agricultura Capitalista Moderna en guerra contra os labregos do Terceiro Mundo", aparecen como artigo editorial no número de outubro pasado da Monthly Review.

*** Nota: Esta traducción no se corresponde íntegramente con del artículo original de Samir Amin en Monthly Review, October, 2003: World Poverty Pauperization &Capital Accumulations